Auteur: Elise Meier
Jaarlijks herdenken we op 4 mei de doden die zijn gevallen gedurende de Tweede Wereldoorlog en vieren we op 5 mei onze vrijheid. Sinds 2019 zijn 4 en 5 mei ingeschreven op de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. In dit verhaal besteden we aandacht de activiteiten in Ommen anno 2022. Aan het woord zijn Hans van Bruggen, penningmeester van de Stichting 75 jaar Vrijheid in Ommen en Corine Aalvanger, kunstenares en betrokkene bij de herdenking.
Vrijheid is ook: Leren van het verleden
Hoe actueel kunnen 4 en 5 mei zijn? In Ommen is men druk bezig met de voorbereidingen voor de Dodenherdenking en de viering van de Bevrijding met alle plannen die al twee jaar op de plank lagen. Nu is het thema “Vrijheid” opeens heel actueel door de oorlog in Oekraïne. Vrijheid is niet meer zo vanzelfsprekend als het lange tijd leek.
Speciale stichting opgericht
‘We hadden een prachtig feest in gedachten, twee jaar geleden. Er was zelfs een speciale stichting voor opgericht,’ vertelt Hans van Bruggen, lid van Comité 4 en 5 mei en penningmeester van de Stichting 75 Jaar Vrijheid Ommen. ‘We wilden zeven evenementen organiseren, maar dat is er uiteindelijk maar één echt met publiek geweest. De Holocaust Memorial Day op 27 januari 2020.’
De coronapandemie gooide roet in het eten, twee jaar lang. Er werd wel herdacht, maar zonder publiek. En van de Bevrijding vieren was al helemaal geen sprake. Nu het ergste voorbij lijkt te zijn, is er des te meer reden om Vrijheid te vieren. En dat wordt meteen vastgelegd op film.
Verleden als motivatie voor het heden
De Nationale Dodenherdenking en de viering van Bevrijdingsdag, 4 en 5 mei, staan sinds november 2019 op de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. In vrijwel iedere gemeente vinden er een Dodenherdenking en Bevrijdingsviering plaats. Zo ook in Ommen. Het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) heeft die plaats uitgekozen om dit jaar een korte film te maken over de betekenis van 4 en 5 mei.
‘Drie mensen uit verschillende generaties vertellen over hun beleving van de Dodenherdenking en de Bevrijding,’ vertelt Casper Haspels, regisseur van de film. Het idee achter de film is: Het verleden niet vergeten, maar gebruiken als motivatie voor daden in het heden.
Zwarte bladzijde weggestopt
Corine Aalvanger, één van de ‘hoofdrolspelers’, is al jaren geïntrigeerd door kamp Erika op de Besthmenerberg vlakbij Ommen. Vóór de oorlog werden op die plaats de Sterkampen van de theosofische beweging gehouden, waar Krishnamurti regelmatig sprak. Uitgerekend op die plek werd door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog een werk- c.q. strafkamp gevestigd. Het opvallende van kamp Erika was dat alle bewakers Nederlanders waren, sommige zelfs voormalige gevangenen.
‘Dat was een zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis,’ vertelt Corine, ‘daar werd later nooit meer over gepraat. Onder het mom van: “Waar je niet over praat, bestaat niet”. Ik denk juist dat je pas verder kunt, als je praat over het verleden en ervan leert. Pas dan kan je het achter je laten. Het gaat niet om goed of fout, het gaat over het onder ogen zien.’
Kippenvel
Corine Aalvanger is kunstenaar en heeft een kunstproject opgezet rondom Kamp Erika, oorlog en vluchtelingen. ‘Op een gegeven moment kwam ik een lied tegen, dat in 1943 door een gevangene uit het kamp geschreven is, het “Ommen Lied”. Ik werk veel met vluchtelingen. Ik ben bevriend geraakt met Semhar, een vrouw uit Eritrea, en heb het Ommen Lied herschreven met haar verhaal.’
De universele gevoelens van moeten vluchten van je veilige thuis, het ontheemd zijn, de eenzaamheid, het gemis van familie en vrienden, zijn van alle tijden. Dat zat al in het lied van Ad Klercke, de schrijver van het Ommen Lied, en spreekt nu ook weer uit de woorden van Semhar. Tijdens de Dodenherdenking zal het lied gezongen worden door het Ommer Mannenkoor, waarvan dirigent Gezinus Veldman het lied op bladmuziek heeft gezet.
‘Kippenvel,’ noemt Corine het. Het lied is des te actueler door de stroom aan Oekraïense vluchtelingen nu. Het verhaal van Corine, Ad Klercke en Semhar zal op de film over 4 en 5 mei in Ommen vastgelegd worden.
Van kamp naar camping
Overigens is na de oorlog het kamp herdoopt in Kamp Erica en was het een gevangenkamp voor collaborateurs. Tegenwoordig zit er een camping. Lange tijd herinnerde weinig aan de tragische geschiedenis. ‘Ik heb een kunstwerk gemaakt dat de plek van het kamp markeert: grote letters die samen het woord ’ERIKA’ vormen, maar voor het grootste deel ingegraven zijn, zodat ze maar 20 cm boven de grond uitsteken.’
