Een bezoek aan een perkamentrestaurateur in Hongarije in 1993 was voor Dick Timmerman het begin van iets wat hijzelf inmiddels bestempelt als een uit de hand gelopen passie: het maken van perkament. Het perkament van Dick en zijn dochter Ellen staat in een groot deel van Europa bekend als een topproduct. Van heinde en verre komen belangstellenden naar deze vader en dochter in het Overijsselse Wierden vanwege hun perkament.
Wat is perkament?
Perkament is met name bekend als schrijfmateriaal: alle middeleeuwse boeken en oorkondes zijn hierop geschreven. Het wordt ook nu nog wel gebruikt, bijvoorbeeld voor trommels, nieuwe banden van boeken, bij het restaureren van oude manuscripten en in kerkorgels.
Perkament lijkt op papier, dat geproduceerd wordt uit kleine houtvezels of lompen, maar is gemaakt van dierenhuiden. Het proces om perkament te maken is zeer arbeidsintensief. Bovendien moet je er geen moeite mee hebben om vieze handen te krijgen. Hoe komt iemand ertoe om dit te gaan doen?
Dick Timmerman
Dick Timmerman was als docent handenarbeid en tekenen veel bezig met kunst. Hij was altijd geïnteresseerd in de materialen die door kunstenaars en ambachtslieden werden gebruikt. Met perkament was hij niet echt bekend. In 1993 bezocht hij in Hongarije in een kasteel een Londense perkamentrestaurateur. Deze was zeer ontevreden over de kwaliteit van het perkament dat voorhanden was. De slechte kwaliteit bemoeilijkte zijn werk als restaurateur.
Dat was voor Dick de aanleiding om te onderzoeken of hij perkament zou kunnen maken. Met behulp van een Middeleeuws recept dat Henk de Groot, op dat moment de enige Nederlandse perkamentmaker, in de Trouw publiceerde, ging hij aan de slag. Henk maakte gebruik van dit middeleeuwse recept dat hij had gevonden in een Middeleeuws manuscript. Aan de hand hiervan ging ook Dick aan de slag.
Tien jaar heeft hij geoefend, tot hij eindelijk tevreden was over het resultaat. En nu zijn hij en zijn dochter de enigen in de Benelux die topkwaliteit perkament maken en weten geïnteresseerden hen te vinden.
Het maakproces
Voor het maken van perkament wordt gebruik gemaakt van de huiden van geiten, schapen of kalveren. De huiden van jonge dieren zijn nog onbeschadigd, zijn het mooist en hebben daarom de voorkeur. Die huiden haalt Dick bij slachthuizen maar regelgeving maak het steeds lastiger voor Dick om aan huiden te komen. De dierenhuiden worden door Dick en Ellen zodanig bewerkt dat ze bruikbaar zijn. Een huid wordt geweekt, schoongemaakt, behandeld en opgespannen. Het duurt enige weken om een stuk huid zo te behandelen dat het bruikbaar is als perkament.
Ambachten doorgeven
Dick is inmiddels al zo’n twintig jaar gepensioneerd. Hij heeft het vak doorgegeven aan zijn dochter Ellen. Samen zetten zij zich in voor het borgen en doorgeven van de traditie. Dat is niet eenvoudig want het maken van perkament is een arbeidsintensief proces en het leren van dit ambacht kost enige jaren.
Dick en Ellen hebben veel contact met scholen. Zo komen studenten van de opleiding tot handboekbinder en restaurateur in de leer bij Dick en is er een samenwerkingsverband met het Rijksmuseum en de Universiteit van Amsterdam. Er zijn in binnen- en buitenland contacten met medewerkers van musea, universiteiten, bibliotheken en archieven, met restauratoren, orgelbouwers en vele anderen. Al deze contacten zijn van belang voor het borgen en doorgeven van het ambacht.
Immaterieel Erfgoed
Rijk is Dick niet geworden van het perkament maken, niet in financiële zin in ieder geval. Daar was het hem ook niet om te doen. De voldoening die hij haalt uit het maken van een mooi product en de waardering die hij daarvoor ontvangt, ervaart hij als zeer waardevol, rijkdom. Net als het enorme internationale netwerk dat hij en Ellen in de afgelopen jaren hebben opgebouwd.
Uiteindelijk is het hen te doen om de enorme culturele rijkdom die al die Middeleeuwse manuscripten bevatten. Om de rijke inhoud van deze bronnen door te kunnen geven en om de wijze waarop ze zijn gemaakt in stand te houden. Dat is de waarde van immaterieel erfgoed.
Meer weten?
- Film van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland
- Beestige charters
- RTV Oost – Laatste Perkamentmaker van Nederland Woont in Wierden
Wat is Immaterieel Erfgoed?
Immaterieel erfgoed zijn gewoontes, kennis en praktijken van vandaag, die mensen van vroeger hebben gekregen en willen doorgeven aan toekomstige generaties. En naarmate tijden veranderen, verandert immaterieel erfgoed mee. Wil je meer weten over wat Immaterieel Erfgoed en wat het precies inhoudt?
